شاخص هاي ارزيابي عملكرد شبكه هاي آبياري و زهكشي

امروزه با رشد

روزافزون جمعيت و افزايش هر چه بيشتر تقاضا براي محصولات غذايي، توليد پايدار در اراضي كشاورزي مورد توجه ويژه قرار گرفته است . به منظور استفاده بهتر از منابع محدود آب شيرين و زمين و همچنين غلبه بر رقابتي كه در استفاده از اين منابع در سراسر دنيا مخصوصا ايران بوجود آمده، لزوم بهبود كشت آبي از اهميت خاصي برخوردار گرديده است. اين در حالي است كه هنوز پاسخ اين سوال مهم كه "كشاورزي فارياب در مقابل منابع محدود آب و خاك چگونه عمل ميكند؟" بطور قانع كنند ه اي پيدا نشده است. از آنجا كه پارامترهاي زيادي از جمله طراحي سازه ها، عوامل مديريتي، شرايط آب و هوايي ، مسائل اقتصادي-اجتماعي و ... در ميزان عملكرد كشاورزي موثر مي باشند، روش مقايسه عملكرد شبكه هاي مختلف آبياري با مشكل مواجه شده است . در حال حاضر تنها راندمان هاي آبياري براي ارزيابي شبكه ها بكار مي روند و تاثير ساير پارامترها به شكل اعداد و ارقام و شاخصهاي كمي نشان داده نميشود. در اين مقاله ۹ سري شاخص كه توسط سازمان بين المللي مديريت منابع آب (IWMI) معرفي شده اند مورد بررسي قرار مي گيرد. بطور كلي اين شاخص ها نتايج عملكرد حاصل از كشت آبي را (كه عموما توليد محصول ميباشد) به نهاده هاي اصلي (آب، خاك و هزينه) مرتبط مي سازند. به اين ترتيب مقايسه عملكرد سيستم هاي آبياري بين مناطق مختلف يك پروژه، يك كشور و حتي در سطح جهاني با سازه هاي متفاوت، انواع روشهاي مديريتي و در محيط زيستهاي گوناگون امكان پذير مي شود. همچنين تخميني از روند عملكرد يك پروژه خاص و اثر متقابل پارامترهاي داخلي و مديريتي كه در برآورده نمودن اهداف استراتژيكي بلند مدت دخيل هستند، نيز ميسر ميگردد. در اين راستا پارامتري با عنوان ارزش استاندارد ناخالص محصول (SGVP) تعريف شده است تا با استفاده از آن بتوان عملكرد سيستم هاي مختلف را بدون توجه به مكان و نوع گياه كشت شده مقايسه نمو د. در واقع ميزان توليد نهايي همه محصولات بر اساس يك محصول، معادل گرديده و اين پارامتر با ساير نهاده هاي توليد از جمله آب يا زمين مقايسه ميشود. به اين ترتيب امكان مقايسه بهره وري آب يا واحد زمين بين نقاط مختلف يك يا چند پروزه خاص در سطح كشور و جهان با يك سري شاخص همسان فراهم مي گردد. به كمك اين شاخصها مي توان به يكسري سؤ الات استراتژيك از جمله اينكه چه نوع سيستم آبياري به شكل بهينه تر از منابع آبي و اراضي استفاده مي كند و يا به چه ميزان و چگونه بايستي براي اراضي كشاورزي سرمايه گذاري كرد، پاسخ داد .از سوي ديگر تاثير هزينه ها و سرمايه گذاري در عملكرد شبكه ها قابل رديابي خواهد بود . همچنين بر مبناي نتايج حاصل از شاخصهاي ارزيابي، مديران شبكه هاي آبياري مي توانند مشكلات موجود و راه حلهاي محتمل را پيدا نموده، رويه عملكرد طولاني مدت شبكه را به آساني شناسايي كرده و با مقايسه عملكرد در نقاط مختلف از يك شبكه، نقاط مشكل دار سيستم را پيدا نمايند . راهنمائيهاي مهمي كه در جهت شناسايي عوامل تعيين كننده در عملكرد شبكه هاي آبياري از اين طريق در اختيار همگان قرار مي گيرد،به محققان كمك مي كند تا با استفاده از آنها عملكرد شبكه (خوب يا بد) و لزوم انجام مطالعات بيشتر را تعيين نمايند. در مرحله بعدي پس از معرفي، شاخص هاي فوق جهت مقاسيه عملكرد سيستم آبياري سطحي در طرح شبكه فرعي آبياري و زهكشي بند امير در ۵۰ كيلومتري شمال شرقي شيراز و با مساحت تقريبي ۱۵۰۰۰ هكتار استفاده شده است . ارزيابي هاي فوق در ۴ ناحيه عمراني شبكه انجام و نتايج حاصل از اين ارزيابي در سطح پروژه و جهان مورد تحليل و بررسي قرار گرفته و با شيوه معمول ارزيابي شبكه ها كه تنها از راندمانها استفاده ميشود نيز مقايسه گرديده است